پالس اکسیمتر چیست و چگونه کار می کند؟

احتمالا زمانی که به بیمارستان مراجعه کرده اید یا حتی در فیلم ها و سریال ها دیده باشید، دستگاهی به سر انگشت بیماران متصل است که توجه شما را به خودش جلب کرده است ولی احتمالا با آن آشنایی نداشتید! با ما در این مقاله همراه باشید تا با این دستگاه که پالس اکسیمتر نام دارد، آشنا شوید.

پالس اکسیمتری چیست؟

 پالس اکسیمتری  آزمایشی است که برای اندازه گیری میزان اکسیژن (اشباع اکسیژن) خون استفاده می شود. این اندازه گیریِ آسان و بدون درد، چگونگی ارسال اکسیژن به قسمت های دورتر از قلب، مانند دست ها و پاها را اندازه گیری می کند.

دستگاهی که این آزمایش را انجام می دهد، پالس اکسیمتر نام دارد. پالس اکسیمتر یک وسیله کوچک و سبک وزن است. این ابزار غیر تهاجمی (بدون وجود هیچ گونه سوزنی که داخل بافت بدن فرو رود) به راحتی به نوک انگشت دست یا انگشت شست پا یا لاله گوش متصل می شود. دو طول موج نور از طریق پالس اکسیمتر برای اندازه گیری میزان ضربان قلب و میزان اکسیژن ارسال می شود.

هنگامی که پالس اکسیمتر به پایان ارزیابی خود می رسد، صفحه نمایش آن، درصد اکسیژن خون و همچنین میزان ضربان قلب را نمایش می دهد.

از پالس اکسیمتر چه زمانی استفاده می شود؟

در موارد زیر از پالس اکسیمتری استفاده می شود:

۱- در طی یا بعد از عمل جراحی یا روش هایی که از تسکین دهنده ها استفاده می کنند.

۲-  برای بررسی این موضوع که آیا بیمار به دستگاه ونتیلاتور برای کمک به تنفس نیاز است یا خیر.

۳- برای  مشاهده اینکه داروهای ریه چطور کار می کنند.

۴-  برای بررسی توانایی فرد برای رسیدن به سطوح بالای فعالیت بدنی.

۵-  برای بررسی این که شخص دچار وقفه تنفسی در طول خواب (آپنه خواب) می شود یا خیر.

۶-  برای تشخیص تمام بیماری هایی که بر سطوح اکسیژن خون تأثیر می گذارد، مانند حمله قلبی، نارسایی قلبی، بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD)، کم خونی، سرطان ریه، آسم، ذات الریه و …

اشباع اکسیژن خون (SpO2)

میزان SpO2، تخمین مقدار اکسیژن در خون است. میزان اشباع ۹۵٪ یا بیشتر معمولا به عنوان یک سطح اکسیژن طبیعی محسوب می شود. با این حال، میزان اشباع ۹۲٪ یا کمتر (در سطح دریا) نشان می دهد که خون اکسیژن اشباع کمی دارد. اشباع ناکافی می تواند موجب طیف وسیعی از شرایط نامطلوب سلامتی شود، از جمله درد قفسه سینه، تنگی نفس و افزایش ضربان قلب.

هیپوکسمی چیست؟

هیپوکسمی زمانی اتفاق می افتد که سطح اکسیژن در خون پایین تر از حد طبیعی باشد. اگر سطح اکسیژن خون خیلی پایین باشد، ممکن است عملکرد اعضای بدن را مختل کند.

وظیفه خون، اکسیژن رسانی به به سراسر سلول های بدن است تا آنها را سالم نگه دارد. در هیپوکسمی که سطح اکسیژن خون پایین است، می تواند مشکلات خفیف مانند سردرد و تنگی نفس را ایجاد کند. در موارد شدید، می تواند عملکرد قلب و مغز را مختل کند.

علل هیپوکسمی چیست؟

مشکلات مختلف و زیادی ممکن است در انتقال سطح اکسیژن طبیعی به خون مداخله کنند. برخی از شایع ترین علل هیپوکسمی عبارتند از:

۱- مشکلات قلب، از جمله نقص های قلبی

۲- مشکلات ریه مانند آسم و برونشیت

۳- مکان های ارتفاع بالا، جایی که میزان غلظت اکسیژن در هوا پایین باشد.

۴-  داروهای قوی درد و یا مشکلات دیگری که باعث کند شدن تنفس می شوند.

۵-  اختلال تنفس در طول خواب (آپنه خواب)

۶-  التهاب یا زخم بافت ریه (همانند فیبروز ریوی)

نشانه های این بیماری نیز بسته به شدت بیماری متفاوت است که عبارتند از: سردرد، تنگی نفس، ضربان قلب سریع، سرفه، خستگی، گیجی، صورتی شدن رنگ پوست، ناخن ها و لب ها.

پالس اکسیمتر چگونه عمل می کند؟

پالس اکسیمتر یک پرتو نور قرمز و مادون قرمز را از یک مویرگ خونی عبور می دهد. نسبت نور قرمز به مادون قرمزِ ارسال شده میزان اشباع اکسیژن خون را نشان می دهد.

پالس اکسیمتر بر اساس این اصل کار می کند که خون اکسیژنه، رنگ قرمز روشن تری از خون با اکسیژن کمتر دارد که آبی-بنفش می باشد. ابتدا، اکسیمتر مجموع شدت هر دو رنگ قرمز را اندازه می گیرد، که بیانگر قمست های خون با و بدون اکسیژن است.

اکسیمتر، نبض را تشخیص می دهد و سپس شدت رنگ تشخیص داده شده وقتی نبض وجود ندارد را از مجموع کم می کند. شدت باقی مانده رنگ، فقط نشان دهنده خون قرمز اکسیژنه است. این مقدار بر روی صفحه نمایش الکترونیکی به عنوان درصد اشباع اکسیژن خون نمایش داده می شود.

لختگی خون در مویرگ ها یا لاک ناخن یا سرد بودن دست می تواند عاملی باشد تا اعداد نمایش داده شده دقیق نباشند.

انواع مختلف دستگاه اکسیمتری :

سه نوع اکسیمتری داریم که بسته به کاربرد و نیاز بیمار می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

۱- پالس اکسیمتر

۲-  اکسیمتر دستی

۳-  اکسیمتر جنینی که به ترتیب شرح داده خواهند شد.

پالس اکسیمتر، رایج ترین دستگاهی است که هم پرتابل و قابل استفاده در منزل است. دارای گیره سوسماری شکل برای قرار گرفتن بر روی انگشت است. صفحه ی نمایش بر روی خودِ گیره قرار دارد و ضربان قلب و میزان درصد اشباع اکسیژن خون را نشان می دهد.

اکسیمتر دستی، دستگاهی است که موسسات پزشکی و بیمارستان ها از آن استفاده می کنند. این دستگاه ها کمی پیچیده تر از پالس اکسیمتر ها هستند. صفحه نمایش به گیره متصل نیست. در عوض یک کابل جهت اتصال گیره به صفحه وجود دارد. صفحه نمایش مواردی بیش از سطح خون اکسیژنه را نمایش می دهد. گیره این دستگاه در موارد اضطراری حتی می تواند به انگشتان پا نیز وصل شود.

پالس اکسیمتر جنینی، برای تشخیص اینکه آیا کودک سالم است یا نه، مورد استفاده قرار می گیرد. اکسیمتر معمولی ممکن است برای یک نوزاد متولد شده به سختی قابل استفاده باشد. این دستگاه برای نوزادان دارای یک پروب است که بر روی سر نوزاد قرار می گیرد تا از طریق گذر اشعه های نور از جمجمه، میزان اکسیژن را دریافت کند. این عمل بر روی پای نوزاد نیز قابل انجام است.

محدوديت‏هاي پالس اكسيمتر:

احتمال محاسبه‏ غلط در اكسيمتري نادر است. زماني كه چنين اتفاقي رخ دهد، دستگاه اغلب پيام خطا يا صفحه‌ي بدون نوشته‏اي را توليد مي‏كند.

پالس اكسيمتر براي تعيين درصد درست، نيازمند جريان ضرباني خون شرياني مي‌باشد. هر وضعيتي كه جريان خون ناحيه‏ ای  متصل به پروب را دچار اختلال نمايد، باعث اشتباه شدن درصد پالس اكسيمتر مي‏شود.

عوامل متعددي بر صحت پالس اكسيمتري اثر مي‌گذارند و باعث مي‌شوند كه پالس اكسيمتر درصد نادرست را نشان داده يا اصلاً درصدي نشان ندهد که در پست بعدی به معرفی این عوامل می‏پردازیم.

علل محاسبه‏ ي غلط دستگاه پالس اکسیمتر:

۱- شوك يا هيپوپرفيوژن مربوط به از دست دادن خون يا خون‏رساني ضعيف.

۲- كافي نبودن جريان خون درون بافت (هيپوولمي يا هيپوترمي).

۳- مطابقت نداشتن سرعت ضربان يا موج نبض پالس اكسيمتر با نبض واقعي بيمار.

۴- برق قوي.

۵- ناهنجاري‌هاي خاص هموگلوبين.

۶- عدم وجود نبض در يك اندام.

۷- آنمي؛ اگرچه در بيماراني كه به شدت آنميك هستند، ممکن استSpO_۲ نرمال باشد، ولي مقدار كل هموگلوبين در دسترس براي حمل اكسيژن، ممكن است به طور قابل توجهي كاهش يافته باشد، به طوري كه بيمار در سطح سلولي دچار هيپوكسي شده باشد.

۸- انقباض عروق محيطي (سپسيس، هيپوترمي يا آسيب اندام‏ها بر اثر سرما).

۹- لاك ناخن (در صورت اتصال پروب به انگشت دست). اگر بيمار به انگشتان خود لاك زده است، گيره‌ي پالس اكسيمتر را به طرفين انگشت وصل كنيد يا اينكه با استون، لاك را پاك نماييد.

۱۰- رنگ حنا.  اگر بيمار انگشتان دست‏ها و پاهاي خود را حنا كرده باشد، پالس اكسيمتر عددي را نشان نداده و پیغام “سنسور را چک کنید” ظاهر مي‌شود.  

۱۱- عدم تطابق تعداد نبض واقعي بيمار با تعداد نبضي كه پالس اكسيمتر نشان مي‌دهد.

اكثر پالس اكسيمترها علاوه بر درصد اشباع، تعداد نبض را نيز نشان مي‌دهند. اگر تعداد نبضي كه توسط پالس اكسيمتر نشان داده مي‌شود با تعداد نبض واقعي بيمار برابر نباشد، احتمال اينكه پالس اكسيمتر، درصد اشباع اكسيژن و جريان خون را نيز به درستي نشان ندهد، بالا مي‏رود. بنابراين عددSPO2 احتمالاً دقيق نيست.

۱۲- مسموميت با مونوكسيد كربن.

در مسموميت با مونوكسيد كربن (CO)، عدد پالس اكسيمتر (عدد درجه‌ي اشباع) به ميزان بسيار زيادي بالا خواهد بود كه كاملا غيردقيق است. در حاليکه دستگاه، SpO2 را ۱۰۰% نشان مي‌دهد، بافت‏هاي بيمار شديداً ايسكميك هستند و بيمار ممكن است كاملا هيپوكسيك باشد. در واقع چون پالس اكسيمتر درصد هموگلوبين اشباع را نشان مي‏دهد، اين واقعه رخ مي‏دهد. پروب پالس اكسيمتر نمي‌تواند بين هموگلوبين اشباع شده با اكسيژن يا مونوكسيد كربن افتراق قائل شود، لذا دستگاه،  SpO2را ۱۰۰% نشان می‏دهد، در حالیکه هموگلوبين بيمار، به جاي اكسيژن با مونوكسيد كربن اشباع شده است.

از آنجا كه تمايل هموگلوبين به مونوكسيد كربن، ۲۰۰ تا ۳۰۰ بار بيش از تمايل آن به اكسيژن است، بخش عمده‌ي هموگلوبين خون با مونوكسيد كربن اشباع مي‌شود. اين امر باعث ايجاد وضعيت هيپوكسيك كشنده مي‏شود، اما پالس اکسیمتر، SpO2 را بالا نشان می‏دهد. در اين وضعيت بايد بيمار را به صورت كلي ارزيابي كنيد. عدد SpO2تنها يك ابزار در ارزيابي بيمار است.

تميز كردن يا ضد عفوني نمودن سنسور پالس اكسيمتر:

به منظور تمیز کردن یا ضد عفونی نمودن سنسور پالس اکسیمتر (Cleaning or disinfecting the Sensor)، رعایت نکات زیر توصیه می‏گردد:

۱- قبل از تميز كردن يا ضد عفوني نمودن، سنسور را از مانيتور جدا كنيد.

۲- قبل از متصل نمودن سنسور به بيمار جديد، آنرا تميز يا ضد عفوني كنيد.

۳- سنسور و سطوح تماس آن با بيمار را با يك پارچه‏ ی  نرم و مرطوب شده با آب يا محلول آب و صابون ملايم، تميز يا ضد عفوني نمائيد.

۴- براي ضد عفوني كردن سنسور، سنسور و سطوح تماس آن با بيمار را با ايزوپروپيل الكل ۷۰٪ تميز كنيد. 

مراحل انجام كار با دستگاه پالس اکسیمتر:

وسايل مورد نياز:

دستگاه پالس اكسيمتر – پروب انگشتي – محلول مناسب – سنسور در صورت لزوم – برس ناخن – پنبه و الكل

مراحل انجام كار:

۱- دفترچه راهنماي كارخانه ‏ی توليد كننده‏ی پالس اكسيمتر مورد نظر را مطالعه كنيد.

۲- با بيمار ارتباط برقرار كنيد و مراحل انجام كار را به وي توضيح دهيد. به بيمار توضيح دهيد كه اين آزمايش به بررسي اكسيژن هموگلوبين مي‏پردازد.

۳- نوع سنسور مناسب را بر اساس سن بيمار (نوزاد- اطفال – بزرگسال) و محل اتصال مشخص كنيد.

۴- از انگشت اشاره‏ ی بيمار استفاده كنيد.

۵- در صورتي كه مشكلي در انگشتان دست بود، مي‏توان از سنسورهاي انگشتان پا و يا لاله‏ ی گوش استفاده كرد.

۶- اگر انگشتان دست بيمار خيلي بزرگ بود، انگشت كوچك بيمار را براي پروب انتخاب كنيد.

۷- مطمئن شويد كه ناخن مربوطه با ناخن مصنوعي، لاك يا حنا واز ماده‏  ديگري پوشانده نشده است.

۸- در صورت نیاز، ناخن را با برس ناخن تميز كنيد.

۹- در صورت نیاز، روي سنسور پروب را با پنبه الكلي تميز كنيد.

۱۰- سنسور را به انگشت انتخاب شده‏ ی  بيمار طوري وصل كنيد كه چراغ نوري و سنسور پروب در دو نقطه مقابل هم قرار گيرند.

۱۱- اگر ناخن‏ هاي بيمار خيلي بلند بود، پروب را به حالت عمودي به انگشت انتخاب شده وصل كنيد.

۱۲- در صورت لزوم ناخن بیمار  را كوتاه كنيد.

۱۳- دست بيمار را همسطح قلب او قرار دهيد.

۱۴- ترانس ديوسر را از قرارگيري در معرض نور شديد محافظت كنيد.

۱۵- به ‏طور مكرر ترانس ديوسر را از نظر محل قرارگيري و پوست را از نظر خراش و اختلال در گردش خون چك كنيد.

۱۶- محل ترانس ديوسر را هر ۴ ساعت تعويض كنيد تا از تحريك پوست پيشگيري شود.

۱۷- ميزانSPO2(علامتي كه ميزان اشباع شرياني را نشان مي‏دهد) را يادداشت كنيد.

۱۸- تعداد نبض بيمار را با نبض ثبت شده روي دستگاه پالس اكسيمتر مقايسه نمائيد.

امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد و اطلاعات جامعی از دستگاه پالس اکسیمتری برای شما در اختیار گذاشته باشد.

برای سفارش انواع پالس اکسیمتر با شماره زیر تماس حاصل فرمایید.

همراه : ۰۹۱۲۵۴۶۷۱۴۲